ایمان

نخستین مرتبه‌ ی اسلام ، پذیرش ظاهر اوامر و نواهی الهی است که با ذکر شهادتین انجام می‌شود، خواه قلب آن را موافقت کند یا مخالفت

♦ تسلیم و انقیاد قلبی
مرتبه‌ ی دوم اسلام، پس از مرتبه‌ی اوّل ایمان قرار دارد و عبارت است از تسلیم و انقیاد قلبی در برابر بیشتر اعتقادات حَقّه به صورت تفصیلی که به دنبال دارد و انجام اعمال صالح است. اگر چه امکان تخلف در برخی موارد وجود دارد، خداوند در وصف متّقین می‌ فرماید:
«الّذین آمنوا بآیاتنا وکانوا مسلمین» (زخرف/۶۹ و بقره/۲۰۸)
و نیز مرتبه‌ ی دوم ایمان، پس از این مرتبه اسلام است و آن اعتقاد تفصیلی به تمام حقایق دینی است، خداوند می‌ فرماید:
«إنّما المؤمنون الذین آمنوا باللّه ورسوله ثم لم یرتابوا وجاهدوا فی سبیل اللّه بأموالهم وأنفسهم أولئک هم الصادقون» (حجرات/۱۵ و صف/۱۱)
♦ عبادت خدا گویا که او را می بیند

و نیز پس از مرتبه‌ ی دوم ایمان، مرتبه‌ی سوم اسلام است، به این ترتیب است که هنگامی که انسان با مرتبه‌ ی دوم ایمان انس گرفت و متخلق به اخلاق آن شد، سایر قوای حیوانی او منقاد و تسلیم او می شود… و انسان به جایگاهی می‌رسد که چنان خدای خود را عبادت می کند که گویا او را می‌ بیند و اگر هم او را نمی‌ بیند خدا او را می‌ بیند…
«فلا وربّک لا یؤمنون حتّی یحکموک فیما شجر بینهم ثم لا یجدوا فی أنفسهم حرجاً مما قضیت ویسلّموا تسلیماً» (نساء/۶۵)
به دنبال این مرتبه‌ی اسلام، مرتبه‌ ی سوم ایمان قرار دارد، چنان که خداوند می‌ فرماید: «قد أفلح المؤمنون» (مؤمنون/۱)
تا آنجا که می‌ فرماید:
«وَالّذین هُم عن اللغو معرضون» (مؤمنون/۲)

♦ تعمیم حالت مزبور در تمام احوال و افعال

پس از این مرتبه‌ ی ایمان، مرتبه‌ ی چهارم اسلام قرار دارد و به این ترتیب است که حال انسان در مرتبه‌ ی سوم اسلام با پروردگارش مانند حالت بنده‌ ی فرمانبردار با مولایش است و لکن مسلّم است که مالکیت خدا نسبت به مخلوقات‌ش خیلی گسترده‌ تر و بزرگتر است به گونه‌ای که بنده در هیچ قسمت نه در ذات و نه در صفات و افعال از خود استقلال ندارد… انسان هنگامی که در مرتبه‌ ی پیشین اسلام قرار دارد، گاهی دست عنایت ربّانی او را فرا گرفته و این حقیقت را به او نشان می‌دهد که مالکیت فقط در عالم مال خداست و هیچ‌کس از خود چیزی ندارد، و البته این جایگاه یک مقام موهبتی و افاضه‌ ی الهی است که اراده‌ ی انسان در آن نقشی ندارد، و شاید آیهٔ :
«ربّنا واجعلنا مسلمین لک…» (بقره/۱۲۸)
اشاره به همین مرتبه از اسلام باشد، زیرا ابراهیم -علیه‌السلام- اسلام اختیاری و ارادی را قبل از این درخواست پذیرفته بود…، پس از این مرتبه از اسلام مرتبه‌ ی چهارم ایمان قرار دارد و آن عبارت از تعمیم حالت مزبور در تمام احوال و افعال بنده‌ ی مؤمن است،