قبل
از تفسیر « بسم الله الرحمن الرحیم » مطالبی را به عنوان مقدمه می آوریم :
قرآن
کریم می فرماید :
«
ولله الاسماء الحسنی فادعوه بها » (اعراف آیه 7 ) ؛ یعنی برای خداوند اسماء حسنایی
است که خدا را بر اساس آن اسماء حسنا عبادت کنید . به عبارت دیگر : خودتان را از
اسمهای بی مسما و بی معنا که شما را دچار شرک می کند ، آزاد کنید . « اسما حسنا »
یعنی اسمایی که از نظر معنا و مفاهیم مافوقش نیست و مسمایش هم یکی است و واحد و
احد است ؛ که آن همان پروردگار عالم است .
وجود
مبارک رسول خدا (ص) می فرمایند : « اسماء حسنا 99 اسم هستند » . مرحوم شیخ صدوق
(ره ) در کتاب توحید خود ، هر نودو نه اسم را آورده و پیرامون آنها توضیحاتی بیان
فرموده اند . همچنین مرحوم فیض کاشانی در کتاب علم الیقین در جلد اول نیز پس از
ذکر آن اسماء ، پیرامون آنها توضیحاتی را ارائه کرده اند .
از
این اسماء حسنا سه اسمش در « بسم الله الرحمن الرحیم » است ، که عبارتند از : الله
، رحمان و رحیم .
مرحوم
شیخ صدوق در صفحه صد و نود کتاب التوحید این روایت را از رسول خدا (ص) و از
امیرالمومنین (ع) نقل می کند : « الله عزوجل تسعه و تسعون اسماء » برای خدا نود
ونه اسم است که همان اسماء حسنا است ؛ « من دعا الله بها استجاب له » کسی که خدا
را بر اساس این اسامی بخواند و عبادت بکند خدا جوابش را می دهد . چنانچه عبادت
توحیدی و خالص باشد ، دعا هم دعای توحیدی و خالص می شود و قطعا استجابت را به
همراه دارد . در ادامه حدیث می فرمایند : « و من احصاها دخل الجنه » ؛ یعنی کسی که
این نود و نه اسم احصاء بکند وارد بهشت می
شود . درتوضیح « احصاها » باید بگوییم : اگر مراد از « احصاها » فقط شمردن باشد ،
در این صورت باید گفت : ما به یک طوطی پر قدرت هندوستان هم می توانیم این اسمها را
یاد بدهیم و بعد برایمان تکرار بکند . آیا جزای شمردن این اسامی حسنای الهی با
زبان و به قول بعضی از حکماء و عرفا بازی کردن با لفظ ، سبب دخول بهشت است ؟ آیا معنای احصاء همین است ؟
شیخ صدوق (ره) آدم کمی نیست و بدون اتکا به روایت ، آیه و علم حرف نمی زند . از
این رو ایشان احصاء را این گونه معنا می کنند :
«احصاء
ها ، هو الاحاطه بها » . مراد از احصاء یعنی اینکه خود انسان غرق این نود ونه اسم
باشد و در ادامه تعریف فرمودند : « والوقوف علی معانیها » ؛ یعنی اینکه وجود انسان
وقف بر این معانی بشود و وقوف بر این معانی پیدا کند و « لیس معنی الاحصاء عددها »
؛ یعنی معنای احصاء این نیست که با انگشت و یا با تسبیح این نود و نه اسم را با
حرکت زبان بشماری ، بلکه احاطه و وقوف بر معانی این نود ونه اسم مراد می باشد . و
نیز به قول فلاسفه ای مثل صدر المتالهین و حاجی سبزواری ، به این معنا ست که در حد
طاقت بشری ، این اسماء را در وجود خودت تحقق بدهی .
مرکز
علمی تحقیقاتی دارالعرفان الشیعی